نحوه نوشتن بیان مسئله در پروپوزال

بیان مسئله یکی از مهم‌ترین بخش‌های پروپوزال است. اگر این بخش را درست و اصولی بنویسید، هم استاد راهنما و داوران راحت‌تر قانع می‌شوند، هم مسیر تحقیق شما مشخص‌تر خواهد شد. اما اگر این بخش ناقص یا ضعیف باشد، احتمالاً پروپوزال شما بارها نیاز به اصلاح خواهد داشت. در این مقاله، به شما یاد می‌دهیم که بیان مسئله چیست، چطور باید آن را گام‌به‌گام بنویسید، چه نکاتی را رعایت کنید و از چه اشتباهاتی دوری کنید. همچنین، به سوالات متداول دانشجویان در رابطه با نحوه نوشتن بیان مسئله در پروپوزال پاسخ داده‌ایم.

اما اگر وقت ندارید کل مقاله را بخوانید، این را به یاد داشته باشید: بیان مسئله یعنی توضیح دقیق مشکل تحقیق، اهمیت آن، شکاف پژوهشی و اینکه تحقیق شما چه کمبودی را جبران می‌کند. باید واضح، مستند و دقیق باشد و ارتباط آن با اهداف تحقیق مشخص شود. اگر می‌خواهید بیان مسئله‌ای بنویسید که بدون ایراد تأیید شود، این مقاله را از دست ندهید!

بیان مسئله در پروپوزال (Problem Statement) چیست؟

اگر بخواهیم خیلی ساده بگوییم، بیان مسئله (Problem Statement) توضیح می‌دهد که چرا تحقیق شما باید انجام شود. در این بخش، باید مشخص کنید که چه مشکلی در حوزه‌ی پژوهشی شما وجود دارد و چرا نیاز به بررسی دارد. این توضیح نباید کلی و مبهم باشد، بلکه باید کاملاً روشن و مستند باشد تا داوران و اساتید متوجه شوند که تحقیق شما بر پایه‌ی یک نیاز واقعی بنا شده است. بیان مسئله باید به شکلی نوشته شود که به‌وضوح نشان دهد:

• مسئله‌ای که قصد بررسی آن را دارید چیست؟
• چرا این مسئله اهمیت دارد و چه پیامدهایی دارد؟
• چه پژوهش‌هایی قبلاً روی این موضوع انجام شده و چه شکافی در تحقیقات گذشته وجود دارد؟
• پژوهش شما چطور می‌تواند به حل این مسئله کمک کند؟

بیان مسئله به‌هیچ‌وجه یک بخش جداگانه نیست. بلکه به‌شدت به سایر قسمت‌های پروپوزال مثل سؤالات پژوهش، فرضیات، اهداف و روش تحقیق مرتبط است. اگر این بخش را دقیق بنویسید، می‌توانید به‌راحتی سایر قسمت‌های پروپوزال را بر اساس آن تنظیم کنید. تجربه ما نشان داده که دانشجویانی که از همان ابتدا بیان مسئله‌ی روشنی دارند، سایر بخش‌های پروپوزال را سریع‌تر و باکیفیت‌تر می‌نویسند. در مقابل، کسانی که این بخش را ناقص می‌نویسند، در ادامه دچار سردرگمی می‌شوند.

آموزش گام‌به‌گام نحوه نوشتن بیان مسئله در پروپوزال

برای نوشتن یک بیان مسئله قوی و استاندارد، باید گام‌به‌گام پیش بروید. اگر از ابتدا ساختار درستی داشته باشید، نه‌تنها نوشتن آن راحت‌تر می‌شود، بلکه داوران و اساتید هم راحت‌تر متوجه اهمیت تحقیق شما می‌شوند و احتمال تأیید پروپوزال شما بالاتر می‌رود. در تیم پروپوزالچی، ما همیشه این روش 4 مرحله‌ای را برای نوشتن بیان مسئله استفاده می‌کنیم و نتیجه‌ی آن، پروپوزال‌هایی است که کمترین اصلاحات را می‌خورند. حالا این روش را به‌طور کامل به شما آموزش می‌دهیم.

1- مشکل تحقیق را به‌صورت شفاف و دقیق بیان کنید

اولین و مهم‌ترین بخش، تعریف واضح مشکل تحقیق است. باید مشخص کنید که دقیقاً چه مسئله‌ای در حوزه پژوهش شما وجود دارد و چرا این مشکل قابل‌توجه است. بسیاری از دانشجویان این بخش را به‌صورت کلی و نامفهوم می‌نویسند که باعث می‌شود تحقیق آن‌ها مبهم به نظر برسد. بیان مسئله نباید فقط یک توضیح کلی درباره‌ی موضوع پروپوزال باشد، بلکه باید به‌طور خاص مشکل اصلی را مشخص کند.

مثال اشتباه: «سیستم‌های یادگیری آنلاین در دانشگاه‌ها استفاده می‌شوند.» (کلی و بی‌هدف)

مثال درست: «یکی از چالش‌های اصلی یادگیری آنلاین، کاهش تعامل دانشجویان با اساتید و هم‌کلاسی‌ها است که بر کیفیت آموزش تأثیر منفی دارد.»

2- اهمیت مسئله و پیامدهای آن را توضیح دهید

بعد از مشخص کردن مشکل، باید توضیح دهید که چرا این مشکل مهم است و چه پیامدهایی دارد. اگر این مشکل حل نشود، چه مشکلاتی برای جامعه علمی، صنعتی یا اجتماعی ایجاد خواهد شد؟ اساتید به این بخش توجه زیادی دارند، چون می‌خواهند مطمئن شوند که تحقیق شما واقعاً ارزش بررسی دارد. بهترین روش برای قانع‌کننده‌تر کردن این بخش، استفاده از آمار و مستندات علمی معتبر است.

مثال: «طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO، 2023)، میزان اضطراب در دانشجویان دانشگاهی به دلیل کاهش تعاملات اجتماعی در دوره‌های آنلاین، ۲۵٪ افزایش یافته است که نشان‌دهنده‌ی تأثیر منفی این روش بر سلامت روان دانشجویان است.»

3- بررسی تحقیقات قبلی و مشخص کردن شکاف پژوهشی

در این بخش، باید نشان دهید که تحقیقات قبلی چه یافته‌هایی داشته‌اند و چه کمبودی در آن‌ها وجود دارد. این مرحله ضروری است، چون بدون آن، اساتید ممکن است بپرسند: “اگر این مشکل قبلاً بررسی شده، چرا تحقیق شما لازم است؟” شما باید دقیقاً توضیح دهید که پژوهش‌های قبلی چه چیزی را بررسی کرده‌اند و چه نکته‌ای هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته است.

مثال: «تحقیقات قبلی بیشتر بر مزایای یادگیری آنلاین تمرکز داشته‌اند (Smith et al., 2021)، اما تأثیر آن بر کاهش تعاملات دانشجویی و کیفیت یادگیری در دانشگاه‌های ایران کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش تلاش می‌کند تا این شکاف را پر کند.»

4- ارائه راه‌حل پیشنهادی تحقیق

در مرحله‌ی آخر، باید توضیح دهید که پژوهش شما چگونه به حل این مشکل کمک خواهد کرد. این بخش نشان می‌دهد که چرا تحقیق شما ارزش انجام دارد و چه نوآوری یا دستاوردی خواهد داشت. در این قسمت، می‌توانید به روش تحقیق، جامعه‌ی آماری یا رویکرد خاص خود اشاره کنید.

مثال: «این پژوهش با بررسی تأثیر استفاده از ابزارهای تعاملی در سیستم‌های یادگیری آنلاین، تلاش می‌کند تا میزان ارتباط دانشجویان با یکدیگر و با اساتید را افزایش دهد و راهکارهای عملی برای بهبود کیفیت آموزش الکترونیکی ارائه کند.»

چک‌لیست ارزیابی کیفیت بیان مسئله در پروپوزال

اگر تمام موارد زیر را رعایت کرده باشید، بیان مسئله شما آماده‌ی تأیید است.

• مشکل تحقیق واضح و مشخص است و کلی‌گویی ندارد.
• اهمیت مسئله روشن شده و ضرورت بررسی آن مشخص است.
• از منابع علمی معتبر و داده‌های مستند استفاده شده است.
• شکاف پژوهشی بیان شده و خلأ تحقیقات قبلی مشخص است.
• ارتباط مستقیم بین بیان مسئله و اهداف پژوهش وجود دارد.
• متن منسجم، روان و بدون جملات پیچیده یا پراکنده است.
• حجم بیان مسئله مناسب بوده و نه خیلی کوتاه است، نه طولانی.
• سرقت علمی ندارد و متن کاملاً تالیفی و بدون کپی‌برداری است.
• نگارش و ساختار متن بررسی شده و بدون غلط املایی یا نگارشی است.

پرسش‌های متداول دانشجویان در رابطه با نحوه نوشتن بیان مسئله در پروپوزال

کلام پایانی

در این مقاله یاد گرفتید که چگونه مشکل تحقیق را به‌درستی مشخص کنید، اهمیت آن را توضیح دهید، شکاف پژوهشی را نشان دهید و یک متن منسجم و علمی بنویسید. همچنین با اشتباهات رایج دانشجویان آشنا شدید تا بتوانید از آن‌ها دوری کنید. اگر این نکات را رعایت کنید، احتمال تایید پروپوزال شما در همان مرحله‌ی اول بسیار بیشتر خواهد بود.

اگر تجربه‌ای در نوشتن بیان مسئله پروپوزال دارید یا در این مسیر با چالشی مواجه شده‌اید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید! همچنین، اگر نیاز دارید که پروپوزالتان بدون نقص و مطابق با استانداردهای دانشگاه نوشته شود، تیم پروپوزالچی در کنار شماست. از سال 1395 تاکنون، ما بیش از 5900 پروپوزال ارشد و دکتری را برای دانشجویان رشته‌های مختلف نوشته‌ایم. اگر می‌خواهید صفر تا صد انجام پروپوزال را به متخصصان این حوزه بسپارید، همین حالا با ما تماس بگیرید.